Tìm hiểu về tháng nhuận: Phương pháp tính và lý do khó khăn

Theo dương lịch, tháng nhuận là tháng 2 có ngày 29. Còn theo âm lịch, trong năm nhuận sẽ có tháng nhuận, đó là khi có hai tháng trùng nhau (ví dụ như có hai tháng 2, 3, hoặc hai tháng 4,5, 6,…). 

Theo thống kê của các chuyên gia thì cứ 19 năm, sẽ có 7 năm nhuận. Năm âm lịch có tháng thứ 13 sẽ luôn trùng với năm dương lịch có ngày nhuận 29/2.  

Xem thêm: Tại sao có ngày nhuận?

2.1 Quan trọng nhất là tìm ra ngày Sóc, tháng không có Trung khí

Như vậy để tính tháng nhuận cũng như tính âm lịch nói chung, ta phải xác định các điểm Sóc và các điểm Trung khí, tức là phải tính chính xác vị trí của Mặt trăng cũng như Trái đất trên quỹ đạo chuyển động của nó, không thể lấy ngẫu nhiên.

Cách tính tháng nhuận với việc tìm điểm Sóc và Trung khí như ở trên là việc không hề dễ dàng. Vị trí tháng nhuận không thể tùy tiện, phải tuân theo quy luật, tạo điều kiện cho âm lịch và dương lịch song song. Nếu có lệch cũng ở mức tối thiểu. 

Lý do phải tính chính xác chứ không lập bảng biểu hay nhẩm số dư trong phép chia, rồi đưa ra một bảng dự đoán.

Ví dụ, trong thực tế đã xảy ra trường hợp khi điểm Đông chí năm 1984 xảy ra vào lúc 23h23 ngày 21/12 giờ Hà Nội, tức 0h23 ngày 22/12 giờ Bắc Kinh. Do lệch một ngày mà giữa hai điểm Đông chí năm đó theo cơ sở tính toán lịch Việt Nam chỉ có 12 điểm Sóc, tức không có tháng nhuận còn lịch Trung Quốc lại nhuận tháng 10.

Thêm vào đó, việc tính chính xác đến phút các điểm Sóc hay Trung khí là một bài toán cơ học có nhiều trở ngại, nhất là trong trường hợp Mặt trăng chịu ảnh hưởng nhiễu loạn không những từ sức hút của Trái đất hay Mặt trời mà còn của nhiều sao khác như sao Mộc, sao Thổ..

Cũng không thể cứ cho rằng việc tính lịch đã chính xác từ hàng triệu năm rồi vì cách tính trước đây vẫn có những sai sót nhất định.

Ví dụ như gần đây khi áp dụng các mô hình thiên văn hiện đại phát triển, các nhà nghiên cứu đã thấy là lịch Việt Nam năm 1997 bị sai một chỗ, đó là ngày mồng Một âm rơi vào 23h56 ngày 29/12, chứ không phải phải là ngày 30/12 như công bố, nhưng vì là quá khứ nên không xét lại.

Ngay cả lịch Trung Quốc do Đài thiên văn Tử Kim Sơn công bố cũng có điểm sai lệch so với dữ liệu của Đài thiên văn Naval, Mỹ.

Lý do như sau: Lịch âm được tính theo vòng quay của Mặt Trăng quanh Trái Đất. Mặt Trăng sẽ quay quanh Trái Đất hết 29,53 ngày (gọi là một chu kỳ) và một năm âm lịch có 354 ngày (ít hơn dương lịch 11 ngày). Với cách tính như vậy thì 3 năm âm lịch sẽ ít hơn 33 ngày (hơn một tháng).

Để cân bằng giữa tuần trăng với thời tiết 4 mùa, cứ 3 năm âm lịch người ta phải cho thêm một tháng nhuận để năm âm lịch và dương lịch không sai nhau nhiều. Nếu tính như vậy thì năm âm lịch vẫn chậm so với năm dương lịch. Để cân bằng lịch âm – dương, cứ 19 năm lại có một lần cách 2 năm thêm một tháng nhuận.

Trong 19 năm dương lịch có 228 tháng và 19 năm âm lịch sẽ có 235 tháng, vẫn có chênh lệch 7 tháng giữa lịch âm và lịch dương. Trong 7 tháng chênh lệch này sẽ tính nhuận vào năm thứ 3, 6, 9, 11, 14, 17, 19 của chu kỳ 19 năm âm lịch.

Để tính năm nhuận âm lịch, người ta sẽ lấy số năm dương lịch tương ứng chia cho 19, nếu chia hết hoặc cho ra các số dư 3, 6, 9, 11, 14, 17 thì năm đó sẽ có tháng nhuận.

Ví dụ:

– Năm 2021 âm lịch không phải năm nhuận vì 2021 chia cho 19 dư 7. 

– Muốn biết năm 2023 có nhuận không thì lấy 2023 chia 19 được 106 dư 9, có nghĩa 2023 có 1 tháng nhuận.